#70latWozowni | Wokół sztuki nowych mediów i performance

 

Na przełomie lat 90. i 2000. Małgorzata Jankowska, związana z Zakładem Sztuki Nowoczesnej Wydziału Sztuk Pięknych UMK, rozpoczęła współpracę z Wozownią, organizując pionierski w środowisku toruńskim cykl wydarzeń poświęconych sztuce nowych mediów. Pokazy, prezentacje, promocje książek, spotkania z artystami, krytykami i badaczami, zainteresowanymi najnowszymi tendencjami w sztuce, stały się clou programu pozawystawienniczego Wozowni.

Autorski program PresentAkcji dzielił się na dwie zasadnicze części: teoretyczną i artystyczną. Pierwsza dotyczyła promocji współczesnej myśli o sztuce, druga – pozostająca w ścisłym związku z teorią – miała charakter prezentacyjny i obejmowała spotkania z artystami i pokazy ich twórczości. W kręgu zainteresowań kuratorki szczególne miejsce zajmowały sztuka wideo oraz performance, a także pochodne im formy wypowiedzi. Spotkania przez nią organizowane dawały toruńskiej publiczności możliwość poznania ważnych dla sztuki współczesnej miejsc, instytucji i środowisk artystycznych oraz zaznajomienia się z wiodącymi kierunkami współczesnej sztuki.

Wśród najciekawszych wydarzeń, jakie znalazły się w programie PresentAkcji podczas sześciu lat trwania cyklu, wymienić należy wykłady Ryszarda Kluszczyńskiego poświęcone filmowi awangardowemu i sztuce cybernetycznej, spotkanie z Piotrem Krajewskim – kuratorem Biennale Sztuki Mediów WRO, czy prezentację Łukasza Rondudy zaznajamiającą ze zjawiskiem filmu asemblingowego lat 70. Swoją twórczość pokazywali w Wozowni m.in. Józef Robakowski (w tym prezentacja oryginalnych taśm 35mm, dzięki wsparciu nieistniejącego już Kina Orzeł), Alicja Żebrowska, Dominik Lejman, Supergrupa Azorro czy CUKT. Regularnie organizowane były seanse Euroshorts – Europejskiego Festiwalu Fabuły, Dokumentu i Reklamy, ale pojawiały się też pokazy specjalne, np. przegląd amerykańskich filmów reklamowych.

 

 

Kolejnym projektem Małgorzaty Jankowskiej, związanym ze sztuką nowych mediów, były realizowane w Wozowni z dużym rozmachem Spotkania Pracowni, będące niejako pokłosiem i rozwinięciem PresentAkcji. Popularność, jaką cieszyły się spotkania organizowane w ramach tego cyklu, zachęciła do głębszego wglądu w sztukę intermedialną, w szczególności wszelkie jej formy związane z działaniem na żywo. Bodźcem do zainicjowania Spotkań Pracowni były jednak przede wszystkim impulsy płynące z dynamicznych zmian, jakie zaszły w szkolnictwie artystycznym: „(…) w pierwszej połowie lat 90. na wyższych uczelniach artystycznych zaczęły powstawać pracownie plastyki intermedialnej, działań interaktywnych oraz komunikacji audiowizualnej. Każda z nich stworzyła własną specyfikę w oparciu o doświadczenie prowadzących, a także zaangażowanie studentów poszukujących własnego języka wyrazu. Łączy te pracownie jedno: korzystanie z fotografii, filmu, wideo, komputerów jako przekaźników energii i treści wynikających z ich możliwości. W pewnym sensie zastąpiły one tradycyjne media sztuki. Programy zajęć warsztatowych tych pracowni obejmują realizacje prac w oparciu o zagadnienia ruchu, przestrzeni, działania ruchomych obrazów, tworzenia nowych struktur za pomocą programów komputerowych, analizę języka medialnego” (cyt. za: [JAN], Plastycy nowego wieku, „Gazeta Wyborcza”, 15.01.2001).

Spotkaniom Pracowni nadano formułę festiwalową. Co roku (w latach 2001–2005) ich uczestnikami byli przede wszystkim studenci i absolwenci pracowni intermedialnych wyższych szkół plastycznych z całej Polski oraz artyści działający w obszarze wideo, animacji, projektowania stron www, performance i wideo-performance czy innych form działań multimedialnych. W ramach kolejnych edycji festiwalu odbywały się spotkania z teoretykami oraz prezentacje działań artystycznych, pokazy projektów i dokumentacji, akcje na żywo, koncerty, a także warsztaty poświęcone np. performance czy realizacji filmu interaktywnego, które były okazją do współpracy studentów, wymiany doświadczeń oraz zdobycia przez nich nowych umiejętności.

 

PresentAkcje – Wideo-Performance (2001)

Pierwsza, dwudniowa edycja festiwalu poświęcona była tematowi wideo-performance. Co stanowi o specyfice tego medium? W ulotce festiwalowej pisano: „Nie istnieje jedna i ostateczna definicja wideo-performance. Może ich być wiele, ilu artystów uprawiających tę dyscyplinę. Dla każdego z nich jest to bowiem doświadczenie indywidualne i subiektywne. To, co można powiedzieć o wideo-performance to to, iż realizuje się on (trwa) na dwóch płaszczyznach: realnej przestrzeni miejsca oraz na ekranie. Następuje więc złożenie dwóch różnych od siebie przestrzeni i czasów: tu i teraz oraz gdzieś i kiedyś, bowiem projektowane obrazy, z racji użytego medium, nigdy nie są tożsame z rzeczywistością. (…) Rozgrywające się w realnym czasie działanie nakłada się na ruchomy obraz – materiał przygotowany wcześniej lub nagrywany podczas trwania performance, odtwarzany z taśmy wideo, płyty CD lub kamery. Uczestnicząc w wideo-performance postawieni jesteśmy między obrazami realnymi a ich odbiciami, stajemy się świadkami spektaklu, w którym oglądając równocześnie jesteśmy oglądani i poddani oglądowi innych. Dopiero złożenie tych perspektyw oraz rozpoznanie wszystkich dodatkowych elementów performance składają się na jego ostateczny kształt”.

Dla młodych artystów udział w festiwalu PresentAkcje – Wideo-Performance był okazją do bezpośredniego zetknięcia i skonfrontowania się z twórcami już uznanymi. Program został podzielony na trzy panele: Wideo-Performance, Taśmy wideo oraz Spotkania Pracowni. Do pierwszego bloku zaproszeni zostali artyści, łączący działania na żywo z ruchomym obrazem – Józef Robakowski, Oskar Dawicki, Artur Tajber, duet Ewa Rybska & Władysław Kaźmierczak, Anna Płotnicka, Jagna Ciuchta i Andrzej K. Urbański. W części Taśmy wideo pokazane zostały prace realizowane przy użyciu technik wideo. Z publicznością spotkali się wówczas Marek Wasilewski, Łukasz Ronduda, Wojciech Zamiara, Barbara Konopka, Barbara Maroń, Grzegorz Grzesik, Janek Koza i Jacek Szleszyński. Z kolei Spotkania Pracowni poświęcone były prezentacji twórczości studentów pracowni intermedialnych wyższych uczelni artystycznych w Polsce. Obok pokazów animacji, realizacji wideo czy dokumentacji działań młodych artystów, opiekunowie przedstawili zakres działalności oraz program prowadzonych przez siebie pracowni. Zaprezentowały się: Pracownia Intermedialna ASP w Gdańsku, Grupa Baldaki oraz Pracownia Wideo i Instalacji ASP w Poznaniu, Pracownia Wiedzy i Działań Wizualnych ASP we Wrocławiu, Pracownia Działań Medialnych ASP w Krakowie oraz Zakład Plastyki Intermedialnej UMK w Toruniu.

Wydarzenia towarzyszące festiwalowi obejmowały działania Łyżki czyli Chilli i duetu Igor Krenz & Wojciech Niedzielko oraz „Pociąg Towarowy” (Marek Chołoniewski, Krzyszof Knittel, Piotr Bikont, Włodzimierz Kiniorski), którego koncert audiowizualny Księgi Beowulfa odbył się w ruinach zamku krzyżackiego.

 

Spotkania Pracowni (2002)

W 2002 roku Spotkania Pracowni zdominowała sztuka młodych artystów. Skoncentrowano się na pracach oscylujących wokół nowych mediów, filmu, wideo, powstałych przy użyciu komputera, łączących sztukę z technologią, formy wizualne z muzyką czy działaniem na żywo. „Przedstawione prace były reprezentacją złożonej sytuacji estetycznej sztuki, jej związków z przeszłością i tradycją oraz dowodem poszukiwań artystów w obszarze nauki i technologii, a także ich zainteresowania tematyką społeczną oraz obszarami: cielesności, interaktywności i globalizacji” – podsumowywano.

W czasie trzech festiwalowych dni zaprezentowały się: Pracownia Wideo i Instalacji ASP w Poznaniu (ad. Marek Wasilewski), poznańska Grupa KKO, I Pracownia Działań Multimedialnych ASP w Poznaniu (prof. Izabella Gustowska, ad. Sławomir Sobczak), Pracownia Działań Medialnych ASP w Krakowie (prof. Antoni Porczak, asyst. Mariusz Front), Pracownia Intermedialna ASP w Gdańsku (prof. Witosław Czerwonka, prof. Wojciech Zamiara), Pracownia Wiedzy i Działań Wizualnych ASP we Wrocławiu (ad. Ryszard Jędroś), Pracownia Inwentyki i Kreacji Wizualnej ASP we Wrocławiu (prof. Janusz Grzonkowski), Pracownia Grafiki Intermedialnej ASP we Wrocławiu (prof. Wiesław Gołuch), Pracownia Intermedialna ASP w Gdańsku (prof. Grzegorz Klaman), Pracownia Transformacji Przestrzeni i Mediów ASP w Poznaniu (prof. Andrzej Syska) oraz Zakład Plastyki Intermedialnej UMK w Toruniu (prof. Witold Chmielewski, prof. Wojciech Bruszewski). Koncerty audiowizualne przygotowali studenci prof. Leszka Knaflewskiego z Pracowni Audiosfery Człowieka ASP w Poznaniu oraz podopieczni prof. Witosława Czerwonki z Pracowni Intermedialnej ASP w Gdańsku. Prof. Artur Tajber z Międzywydziałowej Pracowni Kształcenia Medialnego ASP w Krakowie wygłosił wykład WALK’MAN. W ramach festiwalu odbył się także performance Wojtka Kiwi Jaruszewskiego. Program Spotkań Pracowni obejmował również trzydniowe warsztaty performance, prowadzone przez Janusza Bałdygę, zakończone otwartym pokazem efektów działań studentów.

 

Intermedialne Spotkania Studentów – Spotkania Pracowni (2003)

Trzecia edycja Spotkań Pracowni została pomyślana jako konfrontacja środowisk artystów i teoretyków sztuki. Do udziału zaproszono – jak w latach poprzednich – prowadzących pracownie na różnych uczelniach artystycznych wraz ze studentami, wskazanymi przez opiekunów jako reprezentanci pracowni. W programie festiwalu znalazły się pokazy prac wideo, animacji, dokumentacji, a także realizacje z zakresu netartu, performance i akcje oraz działania o charakterze muzyczno-wizualnym. Pasmo wideo obejmowało prace Ewy Szczyrek (Efka S), Marty Jurkowskiej, Agnieszki Jarząb, Doroty Chilińskiej, Przemysława Saneckiego, Tomasza Pląskowskiego, Wojciecha Bąkowskiego, Justyny Ptak, Angeliki Fojtuch, Małgorzaty Dobke i Ziemowita Maja. W sekcji dokumentacyjnej Monika Przeździecka i Ola Radzińska zaprezentowały przegląd działań ze Spotkań Pracowni z lat 2001–2002, przedstawiciele Pracowni Działań Medialnych ASP w Krakowie, działającej pod kierunkiem prof. Antoniego Porczaka, omówili materiały z Festiwalu Sztuk Medialnych RESET, a poznańska grupa KKO pokazała dokumentację swoich działań. Performance wykonali Magdalena Sowierszenko i Artur Grabowski. Festiwalowi towarzyszyła ekspozycja instalacji i obiektów Tomasza Madajczaka, Małgorzaty Markiewicz, Mateusza Pęka, Tomasza Kopcewicza i Sebastiana Woźniaka, a także pokaz prac studentów Zakładu Plastyki Intermedialnej UMK w Toruniu oraz Randomiczny koncert internetowy w wykonaniu gdańskiego artysty Adama Witkowskiego.

Druga część Spotkań Pracowni przeznaczona była na rozmowy, krótkie wystąpienia studentów oraz dyskusje z zaproszonymi krytykami i kuratorami, współpracującymi z instytucjami zajmującymi się sztuką, oraz przedstawicielami czasopism o profilu krytyczno-artystycznym, zainteresowanymi promocją młodych artystów.

 

Europejskie Spotkania Intermedialne – Strategie Interaktywności (2004)

W 2004 roku po raz pierwszy program Spotkań Pracowni został podporządkowany konkretnemu zagadnieniu: strategiom interaktywności. „Z uwagi na fakt, iż pojęcie interaktywność i sztuka interaktywna ma wiele definicji i interpretacji, postanowiliśmy – łącząc praktykę z teorią – przybliżyć to pojęcie, wpisując w program zarówno prezentacje możliwie jak największej liczby dzieł i projektów, jak i wykłady oraz referaty omawiające zjawisko interaktywności” – deklarowali twórcy festiwalu.

Przy organizacji tej edycji Spotkań Pracowni Wozownia współpracowała ze Stowarzyszeniem Sztuki Nowoczesnej w Toruniu oraz Transmediale International Media Art Festival (Berlin). Dzięki zaangażowaniu innych instytucji i ośrodków sztuki, takich jak AEC Ars Electronica Center w Linzu, V2_Institut for The Unstable Media w Rotterdamie, The Institute of Digital Art and Technology IDAT z Uniwersytetu w Plymouth (Wielka Brytania), w programie znalazły się m.in. prace zwycięzców Cyberarts (2002) i Prix Ars Electronica (2003) oraz dokumentacje i prace wybitnych artystów działających w obszarze sztuki multimedialnej.

Jak zwykle w ramach festiwalu miały też szanse zaprezentować się pracownie intermedialne z różnych polskich szkół artystycznych (Pracownia Propedeutyki Sztuki Mediów ASP w Katowicach, Pracownia Działań Medialnych ASP w Krakowie, Pracownia Intermedialna ASP w Gdańsku, Katedra Sztuki i Kultury Plastycznej Uniwersytetu Zielonogórskiego, Pracownia Grafiki Intermedialnej ASP we Wrocławiu, Pracownia Fotografii i Obrazu Video ASP w Łodzi, Wydział Komunikacji Wizualnej ASP w Poznaniu, Zakład Plastyki Intermedialnej UMK w Toruniu). Nowością był natomiast pokaz wybranych filmów interaktywnych autorstwa studentów z uczelni zagranicznej – University of Art and Design z Helsinek.

Wykłady teoretyczne w ramach Europejskich Spotkań Intermedialnych wygłosili Katarzyna Prajzner (Poetyka interaktywnego tekstu kultury) oraz prof. Antoni Porczak (Między CAVE a VR. Interaktywne formy komunikacji). Dopełnieniem programu, a zarazem bardzo ciekawym jego akcentem, były kilkudniowe warsztaty realizacji filmu interaktywnego, prowadzone przez Christophera Halesa (Wielka Brytania). Ich głównym celem było wskazanie uczestnikom różnych dróg tworzenia filmu interaktywnego, zwłaszcza tych, które nie generują dużych kosztów i nie wymagają skomplikowanego zaplecza technicznego. Jak wskazywali organizatorzy: „Program warsztatów obejmował zarówno działania praktyczne, jak i wykłady, których zadaniem było zapoznanie uczestników z historią sztuki interaktywnej oraz omówienie najważniejszych sposobów i form użycia interaktywności w dziełach sztuki, filmie i innego rodzaju działaniach artystycznych”. W warsztatach brali udział studenci z UMK w Toruniu (Wydział Sztuk Pięknych, Wydział Matematyki), ASP w Wrocławiu, w Poznaniu i w Łodzi oraz Uniwersytetu Zielonogórskiego. Pokaz przygotowanych w ramach warsztatów filmów zakończył cały festiwal.

 

PS.05 – Europejskie Spotkania Intermedialne (2005)

Piąta edycja Spotkań Pracowni odbywała się pod hasłem „media montaż doświadczeń” i koncentrowała przede wszystkim na tym, co dzieje się na styku sztuki i technologii.

Program podzielono na kilka bloków. W Strefie Video zaprezentowali się: Małgorzata Kołodziej i Międzywydziałowa Pracownia Intermedialna prof. Artura Tajbera (ASP w Krakowie), Jakub Jasiukiewicz, Piotr Adamski, Dimitr Kiełbasiewicz, Justyna Ptak, Aneta Ptak i Agnieszka Łopatka (ASP w Poznaniu), V13 Pracownia Fotografii i Obrazu Video (ASP w Łodzi) oraz Academy of Visual Art (Lipsk). W tej samej sekcji zaprezentowano projekty telewizji interaktywnej, będące efektem pracy studentów MEDIA LAB UIAH z Helsinek. Z kolei w ramach bloku Vital Performance pokazano działania Przemysława Saneckiego i Anny Kalwajtys oraz Ziemowita Maja. Program Nocy Animacji obejmował prace Janka Kozy oraz „animakcje” Ksawerego Kalickiego. Wspomniany Janek Koza w Piwnicy pod Aniołem prezentował również wystawę komiksu. Pokazy specjalne obejmowały wybrane prace Józefa Robakowskiego (Mechaniczny operator) oraz Barbary Maroń (Idolatria, Zajęcia pozalekcyjne). W Strefie Dźwięku zaprezentowali się: „delete” (Bartłomiej Ożniak & Maciej Ożóg), PUSSYBEAT z Zielonej Góry (Andrzej Wojtas, Stefan Hańćkowiak, Krzysztof Dąbek) oraz Grupa KOT (Wojciech Bąkowski, Tomasz Mróz, Konrad Smoleński).

W części teoretycznej wykłady wygłosili Maciej Ożóg (Postawa krytyczna w sztuce intermedialnej), Małgorzata Jankowska (Narracja i struktura w dziele interaktywnym) oraz prof. Antoni Porczak (W lodówce artefaktów). Ten ostatni, razem z Mariuszem Frontem, zaprezentował także dokumentację wystawy Algoritmische Revolution, poświęconej sztuce interaktywnej (Zentrum für Kunstund Medientechnologie ZKM, Karlsruhe). Część warsztatową stanowiły z kolei zajęcia poświęcone tworzeniu interaktywnych instalacji, prowadzone przez Wojciecha Hoffmanna.

 

 

Realizowany przez Małgorzatę Jankowską program prezentacji najnowszych tendencji w sztuce, obejmujący PresentAkcje i festiwal Spotkania Pracowni, uzupełniały inne inicjatywy realizowane pod opieką tej samej kuratorki. Należał do nich m.in. Jeden Dzień Dla Performance, gdzie w czasie jednego popołudnia można było zobaczyć szereg działań zarówno twórców doświadczonych, jak i młodych, dopiero zaczynających swoją przygodę z performance (m.in. Wojciech Kowalczyk, Wojciech Januszewski, Sędzia Główny, Aleksandra Sojak, Angelika Fojtuch, Dziewczęta Przeszanowne).

 

We współpracy z Wozownią Stowarzyszenie Sztuki Nowoczesnej w Toruniu, którego Małgorzata Jankowska była wiceprezeską, zrealizowało m.in. poświęcony tematyce społecznej projekt Pąsowa Róża, prezentujący filmy polskich i niemieckich artystów, takich jak m.in. Artur Żmijewski, Anna Baumgart, Grzegorz Klaman, Barbara Maroń, Hito Steyerl, Julika Rudelius. W latach 2005–2006 Pąsowa Róża była prezentowana także w Künstlerhaus w Stuttgarcie oraz Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie. Inicjatywami Stowarzyszenia były także projekt Cause&Effect – audiowizualny spektakl interaktywny Christophera Halesa (Wielka Brytania) i Teijo Pellinena (Finlandia), czy festiwal Entopia. Harmonia miasta (2008–2009, kuratorki: Agnieszka Gryska i Małgorzata Jankowska), skoncentrowany na sztuce w przestrzeni publicznej, będącej obszarem nawarstwień społecznych, kulturowych i historycznych.

W 2016 roku Małgorzata Jankowska zainicjowała cykl wykładów Artysta jako naukowiec, w ramach którego kuratorka oraz zaproszeni przez nią goście (prof. Piotr Zawojski, dr Sebastian Dudzik, dr Joanna Walewska) prezentowali różne zagadnienia związane m.in. ze współczesnymi praktykami artystycznymi, łączącymi sztukę oraz technologię czy inżynierię.

 

Oprac. Natalia Cieślak

 

Źródła:

• archiwum Galerii Sztuki Wozownia w Toruniu
• Jankowska M., Promocja sztuki współczesnej, [w:] Sprawozdanie i bibliografia: Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej (1998–2010), Pracownia Sztuki Orientu (2002–2010), Stowarzyszenie Sztuki Nowoczesnej w Toruniu (2000–2010), Polskie Stowarzyszenie Sztuki Orientu, Oddział Toruński (2006–2010), Toruń 2010, ss. 48–50.
• Spotkania Pracowni – Europejskie Spotkania Medialne, Galeria Sztuki Wozownia, Toruń 2001–2005, „Pamiętnik Sztuk Pięknych” 2005, nr 8, ss. 103–143.

wróć