Historia

BWA w Toruniu - nowo-wybudowany pawilon przy ul. Ducha Sw. - proj. gmachu Jan Tajchman, proj. wnetrza Henryk Sobczyk, w glebi widocza Wozownia

BWA w Toruniu – nowo-wybudowany pawilon przy ul. Ducha Św. – proj. gmachu Jan Tajchman, proj. wnętrza Henryk Sobczyk, w głębi widoczna Wozownia

Galeria Sztuki Wozownia istnieje od 1950 roku. W latach 1950-1961 Galeria toruńska działała jako Delegatura w Toruniu Oddziału CBWA w Bydgoszczy, później jako Delegatura w Toruniu Biura Wystaw Artystycznych w Bydgoszczy (1962-1975). Od 1 stycznia 1976 roku staje się Biurem  Wystaw Artystycznych w Toruniu z własnym statutem. W 1992 roku zmieniono nazwę Galerii na Państwowa Galeria Sztuki “Wozownia”. Aktualny statut i nazwa Galeria Sztuki Wozownia w Toruniu obowiązują od 2009 roku.

Wspólną siedzibą ZPAP i Galerii był  do1957 Dom Plastyka, później “Dwór Artusa” przy Rynku   Staromiejskim, od 1975 roku nowo-wybudowany pawilon przy ul. Ducha Św. 8/10. (proj.  gmachu Jan Tajchman, proj. wnętrza Henryk Sobczyk). Obecnie siedzibą galerii jest  zabytkowybudynek (dawna pruska wozownia artyleryjska), położony w najstarszej części  Torunia, przy   Bramie Klasztornej, w pobliżu Ratusza Staromiejskiego, Domu Kopernika i  Krzywej Wieży.

 
BWA pawilon przy ul. Ducha Sw

BWA pawilon przy ul. Ducha Świętego

W latach 1961-68 Galerią kieruje Teresa Frankiewicz, 1968-91 – Marianna Olechnicka, 1991-95  – Ziemowit Michałowski, 1996-98 – Zofia Karpińska. Dyrektorką Galerii Sztuki Wozownia od 21 grudnia 1998 roku jest Anna Jackowska, absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (dyplom w 1985 roku) – stanowisko objęła po wygraniu konkursu (wcześniej w latach w latach 1987-96 pracowała w Wozowni jako kuratorka wystaw).

Zachowało się niewiele dokumentacji z najwcześniejszych pokazów. Wiadomo, że wystawiali (bo taki był zwyczaj i obowiązek) wszyscy plastycy toruńscy w ramach wystaw indywidualnych lub grupowych (w tym wystawy jubileuszowe: Stanisława Borysowskiego w 30-lecie i 40-lecie pracy artystycznej, Barbary Narębskiej-Dębskiej w 25-lecie pracy twórczej), organizowane były też pokazy twórczości artystów czy grup artystów z innych ośrodków, np. w 1959 roku przygotowano wystawę Grupy Krakowskiej (m.in. Jonasza Sterna, Marii Jaremy, Kazimierza Mikulskiego).

wystawa malarstwa Marka Żuławskiego 1968

wystawa malarstwa Marka Żuławskiego 1968

W Galerii obejrzeć można było wystawy indywidualne: Jerzego Panka (1958), Jana Szancenbacha (1960), Józefa Gielniaka (1961), Eugeniusza Markowskiego (1962), Jerzego Jarnuszkiewicza (1966), Leszka Rózgi (1967, 1971), Konrada Srzednickiego (1971), a w samym tylko roku 1973 prace: Jana Dobkowskiego, Zbyluta Grzywacza, Jerzego Nowosielskiego, Bronisława Chromego.

wystawa Wladyslawa Hasiora 1977

wystawa Władysława Hasiora 1977

W 1977 roku odbyła się wielka i pamiętna wystawa prac Władysława Hasiora i wystawa projektów scenografii Józefa Szajny.  Wystawy pamiętne ze względu na ogromną frekwencję.

 

Nieliczne były wystawy indywidualne artystów spoza Polski. Najczęściej nie byli to bardzo znani artyści, chociaż w 1968 roku pokazaliśmy malarstwa Marka Żuławskiego z Londynu, a dzięki współpracy z konsulatami, ambasadami, British Council mogliśmy pokazać np. współczesną scenografię brytyjską (1981) i wystawę “Lata siedemdziesiąte: Nowe malarstwo amerykańskie” (1980), którą najpierw pokazano w Toruniu, a potem tylko w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Z wystaw indywidualnych w latach 1976-95 można wymienić m.in. pokazy twórczości Stasysa Eidrigevičiusa – początek kariery tego znanego dziś artysty, to m.in. wystawy w toruńskiej galerii, krakowskich artystów Jerzego Nowosielskiego, Kazimierza Mikulskiego, Jana Szancenbacha, Stanisława Rodzińskiego, pokazywaliśmy grafiki Ryszarda Gieryszewskiego, Józefa Gielniaka, Leszka Rózgi, malarstwo Ryszarda Winiarskiego, Edwarda Dwurnika, Mariana Czapli,  prace Jana Berdyszaka, Stażewskiego; fotografię Edwarda Hartwiga; rzeźbę Bronisława Chromego i medale Ewy Olszewskiej-Borys; ceramikę Eugeniusza Molskiego, szkło artystyczne Henryka Albina Tomaszewskiego, tkaninę artystyczną Jolanty Owidzkiej.

W latach 90. niezapomnianą wystawą były instalacje Pawła Frączkiewicza na Placu Rapackiego w 1993 oraz, zorganizowane w tym samym roku, wystawy artystów tworzących we Francji, nieżyjących już Romana Cieślewicza oraz Pawła Jocza.

Wśród znakomitych postaci dzisiejszego świata sztuki, które Wozownia pokazała w ostatnich latach poza imprezami cyklicznymi, w ramach dużych i znaczących wystaw indywidualnych można znaleźć m.in. Jana Berdyszaka, Natalię LL, Heinza Cibulkę, Ewę Blum-Kwiatkowska, Ewę Harabasz, Marcina Berdyszaka, Izabellę Gustowską, Aleksandrę Ska. Galeria przypomniała także ostatnio postaci znaczące dla historii sztuki polskiej, jak np. Artur Nacht-Samborski, Lucjan Mianowski, Wojciech Bruszewski czy Henryk Tomaszewski.

 

Cykliczne imprezy własne:

69

7 Międzynarodowe Triennale Grafiki “Kolor w grafice” – Toruń, 2012

W 1979 roku zorganizowano I Ogólnopolską Wystawę Medalierstwa pn. „Tematyka dziecięca w medalierstwie”, komisarzem wystawy był Piotr Gawron. Druga Edycja wystawy zatytułowana „O pokój” odbyła się w 1984 roku, kolejne edycje: trzecia z 1988 i czwarta z 1991 roku nosiły tytuł „Tendencje i twórcy”. Ich komisarzami byli Ewa Olszewska-Borys i Teresa Dudzińska. Udział w tych imprezach brali najlepsi polscy medalierzy, np. Bronisław Chromy, Krystian Jarnuszkiewicz, Zofia Demkowska, Józef Markiewicz, Krzysztof Szczepan Nitsch, Stanisław Sikora, Stanisław Plęskowski, Adolf Ryszka oraz artyści toruńscy, m.in. Joanna Bebarska, Czesława Gucz, Iwona Langowska, Ryszard Mirowski, Ewelina Szczech-Siwicka. Międzynarodowe Triennale Grafiki „Kolor w grafice” – impreza poświęcona prezentacji twórczości wybitnych grafików (artyści są do udziału w imprezie zapraszani imiennie przez galerię) z całego świata i pokazująca prace, w których kolor ma istotne znaczenie. Pierwsze jej edycje (1982, 85, 88 i 91)  to imprezy ogólnopolskie. Pierwszej międzynarodowej edycji w 1994 rok (kurator prof. Jerzy Grabowski) towarzyszyła wystawa „22 protagonistów – Tendencje sztuki konkretnej e grafice barwnej naszego wieku”. Ostatnie edycje „Koloru…” zostały przez organizatorów dookreślone (bowiem kolor nie jest już dziś wyjątkowym czynnikiem jakiegokolwiek warsztatu) – postawienie przed uczestnikami zadania odpowiedzi na pytanie o miejsce grafiki tu i teraz czy rozważenie relacji między tradycją a tożsamością spowodowały, że wystawy stały się ciekawsze nie tylko dla miłośników technik graficznych, ale też dla szerszego grona odbiorców. Wybrane prace z kolejnych edycji „Koloru…” były dwukrotnie pokazane w Centrum Sztuki w Salonikach, w Grecji. Wozownia jest jedyną galerią w Polsce, która cyklicznie pokazuje barwną grafikę na międzynarodowych pokazach problemowych.

obraz 004

9 Triennale Małych Form Malarskich, Toruń 2013

Trochę młodszą imprezą cykliczną jest Triennale Małych Form Malarskich (pierwsze edycje w latach 1988-2007 w formie biennale), impreza bardzo lubiana i przez twórców i przez odbiorców. Tu jedynym ograniczeniem jest format prac – dzięki temu w toruńskiej Wozowni co 3 lata można oglądać pokaz różnych trendów i tendencji w dzisiejszym malarstwie. Mała forma pozwala na pokazanie większej liczby prac, a więc jednocześnie większej różnorodności postaw artystycznych niż w tradycyjnych przeglądowych wystawach malarstwa współczesnego. Mała forma skłania też do bardziej skupionego i kameralnego odbioru, co jest cenione przez widzów. Imprezę prowadzi Teresa Dudzińska.

Najmłodszą imprezą cykliczną są – organizowane wspólnie z Galerią Plakatu i Designu Muzeum Narodowego w Poznaniu – PERSONY. Jest to cykl wystaw, które prezentują wybitne postaci światowego design, indywidualności, które mają wpływ na nasze otoczenie wizualne. W ramach Persony Wozownia pokazała np. Hansa Hillmanna z Niemiec, Ostvana Orosza z Węgier, Koichi Sato z Japonii oraz ostatnio duet Nancy Skolos&Thomas Wedel z USA.

obraz 094

Laboratorium sztuki 2014. Artysta jako antropolog / Przemek Czepurko “Andowie. Artyści Nieznanych Dyscyplin”

Specjalnie dla najmłodszych twórców został stworzony projekt Laboratorium Sztuki, przykład galerii autorskiej prowadzonej wewnątrz galerii. Jego formuła zakłada organizację szeregu wystaw indywidualnych opatrzonych wspólnym hasłem. Po zakończeniu każdego cyklu wystaw wydawany jest katalog prezentujący konfrontację zrealizowanych prac w perspektywie postawionego na wstępie problemu.

Projekt realizowany jest w niewielkiej sali Wozowni o nietypowych właściwościach przestrzennych. Z tego powodu często powstawały tu prace w typie site specific i rozważana była, zarówno przez artystów jak i kuratorów, problematyka dotycząca związku dzieła sztuki z miejscem. Autorką 1. edycji była Małgorzata Jankowska. Obecnie, od 2009 roku projekt realizowany jest przez Marię Niemyjską.

Działalność pozawystawiennicza:

Od początku istnienia galerii prowadzone były spotkania autorskie, zajęcia plastyczne dla dzieci i młodzieży, konkursy, plebiscyty. Z różnych form działalności edukacyjnej można wymienić:

  • Turniej wiedzy o sztuce prowadzony w latach 1976-81

  • Wykłady z historii sztuki (w latach 1993-95 prowadził je Ryszard Depta; wcześniej m.in. Janusz Bogucki, Bożena Kowalska, Danuta Wróblewska, Bogusław Mansfeld)

  • Plenery i inne tego rodzaju formy działalności – m.in. uliczne pokazy „Plastyki toruńskiej” w latach 1978 i 1979; warsztaty malarskie „Obraz i metafora” w Górznie (komisarz: Jan Pręgowski)

  • Aukcje dzieł sztuki współczesnej – pierwsza w Toruniu aukcja dzieł sztuki współczesnej: Aukcja dzieł sztuki na rzecz Funduszu Wspierania Inicjatyw Społecznych i Gospodarczych Prezesa Rady Ministrów Tadeusza Mazowieckiego – 19 listopada 1989

  • Działalność wydawnicza – plakaty, katalogi (czasem nawet albumy), foldery

Po roku 2000 została znacznie rozszerzona, na różnych poziomach, płaszczyzna i forma kontaktów ze sztuką. Chodzi tutaj o organizowane warsztaty, spotkania, prelekcje, promocje.

PresentAKCJE (sztuka wideo, multimedialna, performances, film eksperymentalny),  które w latach 2000 – 2006 realizowała Małgorzata Jankowska, były to m.in. wykłady Ryszarda Kluszczyńskiego, Piotra Krajewskiego; prezentacje multimedialne Piotra Wyrzykowskiego, Dominika Lejmana, Alicji Żebrowskiej,  2005 – Łukasz Ronduda – Polskie filmy asemblingowe

Jeden dzień dla performances w 2005 (Sędzia Główny – Aleksandra Kubiak, Karolina Wiktor, Dziewczęta Przeszanowne  – Marcelina Gunia, Karolina Stepniowksa, Natalia Turczyńska; Anna Gryczka, Angelika Fojtuch, 2006 – m.in. Cause&Effect interaktywny spektakl filmowy (Chris Hales, polska premiera); Pąsowa Róża Małgorzaty Jankowska – filmy polskich i niemieckich artystów (m.in. Alicja Żebrowska, Ania Baumgart, Artur Żmijewski), pokaz filmów grupy Azorro – spotkanie z Oskarem Dawickim, Igorem Krenzem i Wojciechem Niedzielko;

obraz 011

Hubert Trammer “Pasożyty architektoniczne” – wykład, 2013

architektura w wozowni” – seria wykładów podejmujących problemy współczesnej architektury – autorka i prowadząca Teresa Dudzińska. Najważniejszym celem projektu było i nadal jest, pokazanie i przybliżenie tego, co we współczesnej architekturze najciekawsze. Wykłady są skierowane do wszystkich, którzy architekturą się interesują, chcą zrozumieć jej założenia i różnorodne nurty, nauczyć się lepiej ją postrzegać i zobaczyć, że architektura może być odczytywana na wielu poziomach. Do projektu ”architektura w wozowni” zapraszani są wybitni architekci, krytycy architektury, historycy sztuki. Tematy wykładów odnoszą się zarówno do teorii, jak i praktyki architektonicznej, pokazując całą różnorodność i złożoność problematyki, jaką zajmuje się współczesna architektura. Spotkania z m.in. Hubertem Trammerem, Grzegorzem Piątkiem, Szymonem Kubiakiem, Romanem Rutkowskim.

Sztuka prostoty szuka” (początek 2012) cykl warsztatów dla dzieci i młodzieży połączonych ze spotkaniami przy prezentowanych wystawach. Celem projektu jest wprowadzenie uczestników w problematykę sztuki współczesnej poprzez aktywne działania twórcze. Cykl warsztatów ma pobudzić u dzieci zdolności syntetycznego i konceptualnego myślenia oraz uświadomić im, iż do tworzenia własnych prac nie zawsze konieczne są liczne i różnorodne artykuły plastyczne. Wszystkie zajęcia odbywają się w przestrzeni Galerii Sztuki Wozownia i swoją treścią nawiązują do aktualnych wystaw. Organizacją zajęć zajmuje się Kamila Krzanik-Dworanowska i Kazimierz Napiórkowski.

Projekt dla…” (od 2014) najmłodszy projekt, którego autorką jest Kamila Krzanik-Dworanowska. Planowane są spotkania poruszające zagadnienie współczesnego designu rozumianego szerzej niż projektowanie estetycznego wyglądu przedmiotów. Chcemy zwrócić uwagę, że projektowanie to dużo szersza dziedzina, która jest obecna w naszym codziennym życiu. Spróbujemy przedstawić relacje między designem a sztuką, komercją oraz poruszyć temat społecznej roli projektanta. Największą wartością współczesnego designu jest zdolność rozwiązywania problemów. Spotkania z teoretykami i praktykami designu przybliżą odbiorcy proces projektowania zmierzający do zaspokojenia potrzeb konkretnej grupy odbiorców. W 2014 roku odbyły się dwa wykłady. W czerwcu gościliśmy Czesławę Frejlich, a w listopadzie Magdę Kochanowską – badaczki i teoretyczki design.

Inne wykłady i spotkania z wybitnymi postaciami humanistyki polskiej, często połączone z promocjami najnowszych wydawnictw – m.in.: spotkanie z Rene Blockiem:  Art, Life & Confusion (Marta Smolińska), Ewa Toniak „O kilku masochistycznych fantazmatach i męskości. Wokół ‘Wojownika” Anny Baumgart”, Krzysztof Jurecki „Poszukiwanie sensu fotografii”, Agata Jakubowska „Portret wielokrotny dzieła Aliny Szapocznikow”; z Luizą Nader („Konceptualizm w PRL”), z prof. Andrzejem Turowskim, prof. Piotrem Piotrowskim (”Agorafilia”), prof. Ewą Domańską, dyskusje nad książką Moniki Bakke „Biotransfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu” czy Marty Kosińskiej ”Film jako sztuka”; spotkania z artystami, którzy wyznaczają pewne zmiany w dzisiejszej sztuce, jak np. spotkanie z Honoratą Martin i Łukaszem Surowcem.

Charakter toruńskiej galerii zmieniał się wraz ze zmianami w sztuce i zmianami w funkcjonowaniu instytucji kultury i organizacji życia nie tylko kulturalnego, ale w ogóle społecznego. Np. historia sztuki potoczyła się tak, że galeria z miejsca prezentacji sztuki stała się miejscem tworzenia sztuki.

Galeria obecnie prezentuje prace znanych artystów, jednak przede wszystkim jest miejscem wystawiania młodych talentów. Właśnie to zapewnia odrębne i charakterystyczne miejsce toruńskiej Galerii na scenie ogólnopolskiej. Galeria nie potwierdza hierarchii, która już została stworzona, nie sięga do ustalonej, zamkniętej puli artystów, lecz poszukuje młodych. Czyli stawia na promocję i eksperyment.